Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει αρκετούς ενδοκρινείς αδένες, οι οποίοι με τις ορμόνες που εκκρίνουν στο αίμα ρυθμίζουν
πολλές και σημαντικές λειτουργίες του σώματος. Παραδοσιακά, αντικείμενο της ενδοκρινικής χειρουργικής αποτελούν οι παθήσεις των εξωκρανιακών ενδοκρινών αδένων, δηλαδή του θυρεοειδούς και των παραθυρεοειδών αδένων, του θύμου αδένα, του παγκρέατος, των επινεφριδίων, καθώς και των έσω γεννητικών οργάνων.
Οι παθήσεις του θύμου θα σχολιαστούν ως μέρος των θωρακοχειρουργικών τεχνικών, αυτές των έσω γεννητικών οργάνων στα πλαίσια της γυναικολογικής χειρουργικής, ενώ αυτές του παγκρέατος ως μέρος του άξονα χοληφόρων-ήπατος-παγκρέατος, λόγω ανατομικού και χειρουργικού συσχετισμού.
Θυρεοειδής αδένας
Ο θυρεοειδής αδένας βρίσκεται στην πρόσθια τραχηλική χώρα και είναι υπεύθυνος για την παραγωγή των ορμονών τριιωδοθυρονίνη – Τ3 και θυροξίνη – Τ4, οι οποίες ελέγχουν σημαντικές λειτουργίες του οργανισμού, όπως η διαχείριση του μεταβολισμού και των καύσεων, ενώ οι μεταβολές τους έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην καρδιακή λειτουργία και την ψυχική υγεία του ασθενούς. Ο όρος βρογχοκήλη περιγράφει τη διόγκωση του θυρεοειδούς, χωρίς να προσδιορίζει την αιτιολογία αυτής, και προέρχεται από την ιπποκράτειο αντίληψη πως οφειλόταν σε “κήλη των βρόγχων”.
Κατατάσσουμε τις παθήσεις του θυρεοειδούς σε δυο κύριες κατηγορίες, αυτές που επηρεάζουν τη λειτουργία και αυτές που επηρεάζουν την μορφολογία του αδένος. Οι δυσλειτουργικές παθήσεις αφορούν την παθολογική έκκριση της θυρεοειδικής ορμόνης προκαλώντας έτσι υπέρ ή υπολειτουργία του αδένος, χωρίς απαραίτητα να μεταβάλλεται η μορφολογία και το μέγεθος αυτού. Κατά τον υπερθυρεοειδισμό προκαλούνται συνήθως νευρικότητα, απώλεια βάρους, εφίδρωση, ταχυκαρδία, αρρυθμίες και υπέρταση, ενώ κατά τον υποθυρεοειδισμό νωθρότητα, βραδυκαρδία, δυσκοιλιότητα και ορισμένες φορές παχυσαρκία. Κατά τις μορφολογικές διαταραχές του αδένα, παρατηρείται η ανάπτυξη ενός ή πολλών όζων, αλλάζοντας την μορφή του αδένος τόσο σε σχήμα όσο και σε μέγεθος χωρίς απαραίτητα να επηρεαστεί η ορμονοπαραγωγική λειτουργία του. Συχνότερες τέτοιες διαταραχές είναι η οζώδης και η πολυοζώδης βρογχοκήλη.
Η διαγνωστική προσέγγιση των παθήσεων του θυρεοειδούς γίνεται με αιματολογικές-ορμονολογικές εξετάσεις, με το υπερηχογράφημα και το σπινθηρογράφημα, καθώς επίσης και με τη βιοψία δια λεπτής βελόνης FNA. Υπάρχει σημαντικός συσχετισμός των όζων του θυρεοειδούς, ειδικά των ορμονικά ανενεργών, με τον καρκίνο του θυρεοειδούς, ο οποίος αποτελεί και το συχνότερο καρκίνο των ενδοκρινών αδένων. Διακρίνεται σε καλώς διαφοροποιημένες μορφές (θηλώδης, θηλακιώδης και μυελοειδής), που έχουν γενικά καλή πρόγνωση και ήπια βιολογική συμπεριφορά και στον αδιαφοροποίητο αναπλαστικό καρκίνο, που αποτελεί και την επιθετικότερη μορφή.
Οι διάφορες παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα απαιτούν αρκετά συχνά χειρουργική αντιμετώπιση. Η συχνότερα εφαρμοζόμενη επέμβαση είναι η ολική θυρεοειδεκτομή, εκτός των περιπτώσεων εστιασμένης, μονήρους και καλοήθους βλάβης του αδένα. Η χειρουργική του θυρεοειδούς είναι απαιτητική χειρουργική, η οποία πρέπει να γίνεται από εξειδικευμένο χειρουργό, χρησιμοποιώντας τεχνικές μεγέθυνσης του χειρουργικού πεδίου, και αυτό γιατί κατά την επέμβαση είναι δυνατό να θιγούν πολλοί ζωτικοί σχηματισμοί, όπως τα νεύρα της φώνησης και της κατάποσης, αγγεία όπως η καρωτίδες και οι σφαγήτιδες, η τραχεία, ο οισοφάγος και η τραχηλική συμπαθητική άλυσος.
Η αφαίρεση του αδένα γίνεται διαμέσων μίας μικρής εγκάρσιας τομής 3 – 4 εκατοστών στο κατώτερο τμήμα του τραχήλου. Χρησιμοποιούνται ειδικές μορφές ενέργειας, όπως αυτές των υπερήχων και των ραδιοσυχνοτήτων R-F, ενώ η διαφύλαξη των ιδιαίτερα ευαίσθητων νεύρων της φώνησης, επιτυγχάνεται με τη χρήση εξειδικευμένου ηλεκτρονικού εξοπλισμού (νευροδιεγέρτης).
Παραθυρεοειδείς αδένες
Οι παραθυρεοειδείς είναι συνήθως τέσσερεις μικροί αδένες σε μέγεθος φακής, που βρίσκονται προσκολλημένοι στην οπίσθια επιφάνεια του θυρεοειδούς αδένα. Εκκρίνουν μία ορμόνη που ονομάζεται παραθορμόνη και ο ρόλος τους είναι η ρύθμιση της συγκέντρωσης του ασβεστίου στον οργανισμό. Όταν οι παραθυρεοειδείς αδένες παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες παραθορμόνης από το φυσιολογικό, τότε αυξάνεται η αποδόμηση των οστών και αυξάνεται η συγκέντρωση του κυκλοφορούντος ασβεστίου.
Η κατάσταση αυτή μπορεί να προκληθεί από υπερπλασία, αδένωμα ή και καρκίνωμα των παραθυρεοειδών αδένων, με συχνότερη αιτία το αδένωμα. Εκδηλώνεται συνήθως με μυϊκή αδυναμία, ανορεξία, ναυτία, εμέτους, γαστροδωδεκαδακτυλικό έλκος, και σπανιότερα οξεία ή και χρόνια παγκρεατίτιδα. Ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει επίσης οστικούς πόνους, οστεοπόρωση, αυτόματα κατάγματα, νεφρολιθίαση και κωλικό των νεφρών, ή ακόμη και ψυχωτικές εκδηλώσεις.
Η διαγνωστική προσέγγιση των παθήσεων των παραθυρεοειδών γίνεται με αιματολογικές και ορμονολογικές εξετάσεις, με το υπερηχογράφημα, την αξονική και μαγνητική τομογραφία, καθώς επίσης και με ειδικό σπινθηρογράφημα με τεχνήτιο Sestamibi. Η θεραπεία είναι κατεξοχήν χειρουργική. Διαμέσων μιας μικρής τομής λίγων εκατοστών στην περιοχή του τραχήλου, αφαιρείται ο αδένας ή οι αδένες που πάσχουν, έχοντας σε μεγέθυνση το εγχειρητικό πεδίο, με ειδικές συσκευές, ώστε να επιτρέπεται η αποτελεσματική και ασφαλής διενέργεια της επέμβασης. Στις περιπτώσεις που αφαιρούνται όλοι οι παραθυρεοειδείς αδένες (διάχυτη υπερπλασία), προβαίνουμε στην αυτομεταμόσχευση παραθυρεοειδικού ιστού στους μύες του αντιβραχίου, προκειμένου να ρυθμίζεται η ομοιόσταση του ασβεστίου στον οργανισμό.
Επινεφρίδια
Τα επινεφρίδια είναι δύο τριγωνικοί αδένες μεγέθους λίγων εκατοστών που βρίσκονται, ένα σε κάθε πλευρά, πάνω από τα νεφρά. Η κύρια λειτουργία των επινεφριδίων είναι η παραγωγή ορμονών για τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης, καθώς και για τη ρύθμιση της απορρόφησης του νερού και των ηλεκτρολυτών από τον οργανισμό. Στα επινεφρίδια παράγονται διάφορες ορμόνες όπως η κορτιζόνη, η αλδοστερόνη, η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη, καθώς και ποσότητες οιστρογόνων και ανδρογόνων.
Αντικείμενο της χειρουργικής των ενδοκρινών είναι οι διάφοροι όγκοι των επινεφριδίων, οι οποίοι είναι δυνατό να εμφανίζουν παραγωγή ορμονών. Οι κυριότερες κατηγορίες είναι:
- Τα φαιοχρωμοκυττώματα, που προκαλούν υπερπαραγωγή αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, με αποτέλεσμα υπέρταση, ταχυπαλμία, πονοκεφάλους, αιμορραγία στους αμφιβληστροειδείς με επακόλουθη τύφλωση και εγκεφαλικά επεισόδια.
- Οι όγκοι που επηρεάζουν την παραγωγή αλδοστερόνης και που προκαλούν υπέρταση, μυϊκή αδυναμία, υποκαλιαιμία, αρρυθμίες και καρδιακές επιπλοκές.
- Οι όγκοι που επηρεάζουν την παραγωγή κορτιζόνης και προκαλούν το λεγόμενο σύνδρομο Cushing. Αυτό εκδηλώνεται με κεντρική παχυσαρκία (παχύς κορμός και αδύνατα άκρα), έντονη τριχοφυΐα ανδρικού τύπου, δερματικές αλλοιώσεις και λοιμώξεις, κεφαλαλγία, υπέρταση, διαταραχές της εμμήνου ρήσεως, συναισθηματική αστάθεια μέχρι και ψύχωση.
- Όγκοι που παράγουν ανδρογόνα μπορούν να προκαλέσουν το καλούμενο επινεφριδιογεννητικό σύνδρομο με αρρενοποιητικά συμπτώματα στις γυναίκες, ή προεφηβικό αδρενογεννητικό σύνδρομο σε παιδιά.
- Αδρανείς ορμονικά όγκοι, που δεν παράγουν κάποια ορμόνη, πρέπει όμως να αφαιρούνται όταν λαμβάνουν μεγαλύτερες του φυσιολογικού διαστάσεις γιατί μπορεί να υποκρύπτουν κακοήθεια.
Η διαγνωστική προσέγγιση των παθήσεων των επινεφριδίων γίνεται με αιματολογικές και ορμονολογικές εξετάσεις, με το υπερηχογράφημα, την αξονική και τη μαγνητική τομογραφία. Μέθοδος εκλογής για την αφαίρεση των επινεφριδίων είναι η λαπαροσκοπική, και τελευταία η ρομποτική χειρουργική. Και οι δύο αυτές μέθοδοι πληρούν απόλυτα τις συνθήκες της ελάχιστα παρεμβατικής χειρουργικής, προσφέροντας πολλαπλά πλεονεκτήματα σε σχέση τις ανοικτές τεχνικές. Αυτές πρέπει να χρησιμοποιούνται πλέον μόνο σε πολύ μεγάλα καρκινώματα, που παρουσιάζουν διήθηση των γύρω ιστών ή μεταστάσεις.